02:19:35

Pandemiyi Bir Hayvanın Başlattığına Dair Şimdiye Kadarki En Güçlü Kanıt…
Çin’den alınan genetik örneklerin yeni bir analizi, pandeminin kökenini rakun köpeklerine bağlıyor gibi görünüyor….

Koronavirüs salgınının kökenine ilişkin tartışmalar üç yıldır iki büyük fikir arasında gidip geliyor: SARS-CoV-2’nin doğrudan vahşi bir hayvan kaynağından insan popülasyonlarına yayıldığı ve patojenin bir laboratuvardan sızdığı şeklinde. Çinli yetkililer tarafından verilerin gizlenmesi, ABD’de politikleştirilmesi ve dünyanın her köşesinden gelen yaygın spekülasyonlar nedeniyle pek çok bilim insanı, bu salgının – diğer pek çok salgında olduğu gibi – tamamen doğal kökenli olduğu fikrini savundu. Ancak bu hipotezin önemli bir kanıtı eksikti: Çin’in Wuhan kentindeki Huanan Deniz Ürünleri Toptancı Pazarı’ndan elde edilen ve virüsün burada satılan canlılara bulaştığını gösteren genetik kanıtlar.

Bu hafta, virologlar, genomikçiler ve evrimsel biyologlardan oluşan uluslararası bir ekip nihayet bu bilgi boşluğunu doldurmaya yardımcı olacak önemli veriler bulmuş olabilir. Pazardan toplanan genetik dizilerin yeni bir analizi, mekânda yasadışı olarak satılan rakun köpeklerinin 2019’un sonunda virüsü taşıyor ve muhtemelen yayıyor olabileceğini gösteriyor. Uzmanlar, pandeminin SARS-CoV-2’nin virüslerle deney yapan bilim insanları arasında bir kaza sonucu değil, hayvanlardan insanlara sıçramasıyla başladığına dair şimdiye kadarki en güçlü kanıtlardan bazıları olduğunu söyledi.

Emory Üniversitesi‘nde virolog olan ve araştırmada yer almayan Seema Lakdawala, “Bu, doğal köken iddiasını gerçekten güçlendiriyor" diyor. Araştırmada yer alan virolog Angela Rasmussen ise şunları söyledi: “Bu, pazardaki hayvanların enfekte olduğuna dair gerçekten güçlü bir gösterge. Gerçekten mantıklı başka bir açıklama yok" dedi.

Bulgular, köken tartışmasının her iki tarafındaki yerleşik sesleri tamamen susturmayacaktır. Ancak yeni analiz, sadece üç yıl içinde dünya çapında yaklaşık 7 milyon insanın ölümüne neden olan virüsün hayvan kaynaklı olduğunu desteklemek için dünyanın elde edebileceği en net ve en ikna edici kanıtlardan bazılarını sunabilir.

Genetik diziler, pandeminin başlangıcında pazar tezgâhlarının içinde ve yakınında alınan sürüntü örneklerinden çıkarıldı. Bunlar, Çin’in akademik kurumları dışındaki araştırmacıların ve onların doğrudan işbirlikçilerinin erişebildiği ilk ham veri parçalarını temsil ediyor. Veriler geçen hafta sonunda, ülkenin Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezi‘ne bağlı araştırmacılar tarafından GISAID adlı açık erişimli bir genomik veri tabanında sessiz sedasız bir şekilde yayımlandı. Neredeyse tamamen tesadüfi bir şekilde Avrupa, Kuzey Amerika ve Avustralya’daki bilim insanları dizileri fark etti, indirdi ve analiz etmeye başladı.

Örneklerin koronavirüs için pozitif olduğu zaten biliniyordu ve verileri GISAID‘e yükleyen aynı Çinli araştırmacı grubu tarafından daha önce incelenmişti. Ancak Şubat 2022’de bir ön baskı yayımı olarak yayımlanan bu önceki analiz, “SARS-CoV-2’nin hiçbir hayvan konağının çıkarılamayacağını" iddia etti. Çalışmada, pazardaki herhangi bir koronavirüs zerresinin, satılık vahşi yaratıklardan ziyade, büyük olasılıkla enfekte olmuş insanlar tarafından taşındığı öne sürülmüştü.

Virüsün kökenlerini araştıran üç önemli araştırmacı Kristian Andersen, Edward Holmes ve Michael Worobey‘in öncülüğünde yapılan yeni analiz, durumun böyle olmayabileceğini gösteriyor. Üçlü ve işbirlikçileri, GISAID‘den verileri indirdikten sonraki yaklaşık yarım gün içinde, SARS-CoV-2 için pozitif test edilen birkaç pazar örneğinin de hayvan genetik materyaliyle dolu olduğunu keşfetti – bunların çoğu yaygın rakun köpeğiyle eşleşiyordu. Örneklerin toplanma şekli ve virüslerin çevrede kendi başlarına kalıcı olamamaları nedeniyle, bilim insanları bulgularının, örneklerin alındığı noktalarda koronavirüsle enfekte bir rakun köpeğinin varlığına işaret edebileceğini düşünüyor. Yeni analiz üzerinde çalışan bilim insanlarından biri olan hesaplamalı biyolog Alex Crits-Christoph, köken tartışmalarındaki diğer pek çok tartışma konusunun aksine, genetik verilerin “elle tutulur" olduğunu söyledi. “Ve bu herkesin hakkında konuştuğu tür."

Lakdawala, virüs ve memelinin genetik materyalinin bu kadar yakın bir şekilde bir arada bulunmasının – tek bir sürüntüden çıkarılabilecek kadar – mükemmel bir kanıt olmadığını söyledi. “Bu önemli bir adım; bunu küçümsemeyeceğim" dedi. Yine de kanıtlar, örneğin serbest dolaşan bir rakun köpeğinden SARS-CoV-2’nin izole edilmesi ya da daha da iyisi, salgının başlangıcından itibaren Huanan’da satılan bir memeliden alınan viral bir örneğin ortaya çıkarılması için yetersiz kalıyor. Bu, bir suçluyu suçüstü yakalamanın virolojik eşdeğeri olacaktır. Ancak Johns Hopkins Sağlık Güvenliği Merkezi‘nde kıdemli bir akademisyen olan Gigi Gronvall, “asla zamanda geriye gidip o hayvanları yakalayamazsınız" diyor. Andersen, araştırmacıların bildiği kadarıyla “rakun köpeklerinin markette test edilmediğini ve muhtemelen yetkililer gelmeden önce uzaklaştırıldığını" yazdı. Andersen, bulguların önemli bir katkı olmasına rağmen “marketteki rakun köpeklerinin enfekte olduğuna dair doğrudan bir kanıt" olmadığının altını çizdi.

Yine de bulgular tek başına yeterli değil. “Markette enfekte hayvanlar olduğuna inanıyor muyum? Evet, inanıyorum," diyor Andersen. “Bu yeni veriler bu kanıt temeline katkıda bulunuyor mu? Evet." Yeni analiz, SARS-CoV-2’nin ilk büyük salgınının kaynağı olarak pazarı işaret eden önceki kapsamlı araştırmalara dayanıyor: Pandeminin bilinen en eski COVID-19 vakalarının çoğu kabaca pazarın çevresinde kümelenmişti. Virüsün genetik materyali, pazardaki hayvan arabaları ve hayvan işleme ekipmanlarının yanı sıra depolar, kanalizasyon kuyuları ve su giderleri gibi yakınlardaki altyapı parçalarından alınan birçok örnekte bulundu. Çin’de yaygın olarak satılmak üzere yetiştirilen rakun köpeklerinin de koronavirüsü kolayca yakalayıp yayabilen pek çok memeli türünden biri olduğu biliniyor. Tüm bunlar bulmacada doldurulması gereken bir ana boşluk bırakıyordu: rakun köpeklerinin ve virüsün pazarda tam olarak aynı noktada, canlıların enfekte olabileceği ve muhtemelen bulaşıcı olabileceği kadar yakın olduğuna dair kesin kanıt. Yeni analiz de bunu sağlıyor. Bunu bir soruşturmanın ana şüphelisinin DNA’sını suç mahallinde bulmak gibi düşünün.

Bulgular, Huanan’da başka hayvanların da SARS-CoV-2 taşımış olabileceği ihtimalini ortadan kaldırmıyor. Rakun köpekleri, eğer enfekte olmuşlarsa, patojeni bizlere geçiren canlılar bile olmayabilir. Bu da virüsün pek çok yabani konakçısının araştırılmasına devam edilmesi gerektiği anlamına geliyor. “Ara konağın rakun köpekleri olduğunu biliyor muyuz? Hayır," diyor Andersen, bir patojeni diğer türler arasında taşıyabilen bir hayvan için kullanılan terimi kullanarak. “Potansiyel konakçılar listemde üst sıralarda mı? Evet, ama kesinlikle tek değil."

Salı günü araştırmacılar bulgularını Dünya Sağlık Örgütü‘nün Yeni Patojenlerin Kökenleri Bilimsel Danışma Grubu‘nun alelacele planlanmış bir toplantısında sundular. Toplantıda bulunmayan ancak toplantı öncesinde ve sonrasında orada bulunan çok sayıda kişi tarafından bilgilendirilen çok sayıda araştırmacıya göre bu toplantıya orijinal analizden sorumlu Çinli araştırmacıların birçoğu da katıldı.

Toplantıdan kısa bir süre sonra Çinli ekibin ön baskısı Nature Research dergisinde incelemeye alındı ve bu da yeni bir versiyonun yayınlanmak üzere hazırlandığını gösteriyor.

Bu noktada, dizilerin geçen hafta neden GISAID‘e gönderildiği hâlâ belirsiz. Ayrıca yayımlandıktan kısa bir süre sonra herhangi bir açıklama yapılmaksızın veri tabanından kayboldular. Eski Çin CDC genel müdürü ve orijinal Çin analizinin baş yazarı George Gao‘ya sorulara henüz bir cevap vermiyor. GISAID verilerinde yer alanlar göz önüne alındığında, rakun köpeklerinin köken anlatısına çok daha önce – en azından bir yıl önce ve muhtemelen daha fazla – girmiş ve açıklık getirmiş olabileceği görülüyor.

Çin yıllardır pandeminin kendi sınırları içinde başlamadığı söylemini öne çıkarmaya hevesli. 2020’nin başlarında Çinli bir yetkili, yeni koronavirüsün Maryland’deki bir ABD Ordusu laboratuvarından çıkmış olabileceğini öne sürdü. Tehlikeli bir virüsün ıslak pazar memelilerinden ortaya çıktığı fikri, yirmi yıl önceki SARS-CoV-1 salgınının başlangıcını hatırlattı ve bu kez yetkililer Huanan pazarını derhal kapattı ve ülkede yasadışı olarak satılan canlı hayvanların suçlu olduğu iddialarına şiddetle karşı çıktı; Mart 2021’de bir WHO soruşturması da aynı çizgiyi izledi. Raporda, “2019 yılı boyunca canlı memelilerin satıldığına dair doğrulanmış bir rapor bulunamamıştır" denildi. Ancak sadece üç ay sonra, Haziran 2021’de, bir araştırma ekibi, Huanan da dahil olmak üzere 2017 ile 2019’un sonları arasında Wuhan’daki ıslak pazarlarda satılan on binlerce memeliyi belgeleyen bir çalışma yayımladı. Hayvanlar büyük ölçüde yasadışı, sıkışık ve hijyenik olmayan ortamlarda – viral bulaşmaya elverişli koşullar – tutuluyordu ve aralarında 1.000’den fazla rakun köpeği vardı. Holmes‘un kendisi de 2014 yılında pazardaydı ve 29 numaralı tezgahta kafesteki bir rakun köpeğini açıkça gösteren bir fotoğraf çekmişti; Aralık 2019’da bir yerel insan tarafından çekilen ve daha sonra Weibo‘da paylaşılan mekândan bir başka görüntü seti de, insanlarda kaydedilen ilk SARS-CoV-2 enfeksiyonlarının meydana geldiği sırada hayvanları filme aldı.

Yine de Çinli araştırmacılar duruşlarını korudular. Jon Cohen‘in geçen yıl Science dergisinde bildirdiği gibi, Çin’in en büyük akademik kurumlarından birkaçından bilim insanları, Eylül 2021’de, koronavirüsün rakun köpekleri gibi bir ara konağa ve ardından bize sıçramadan önceki en olası orijinal kaynağı olan yarasalar üzerinde ülke çapında yapılan büyük bir araştırmanın SARS-CoV-2’nin hiçbir akrabasına rastlamadığı sonucuna varan bir ön baskı yayımladı. Makalenin arkasındaki ekip, bunun, koronavirüsün akrabalarının bölgede “son derece nadir" olduğu anlamına geldiğini ve pandeminin burada başlamış olma ihtimalini ortadan kaldırdığını iddia etti. Bulgular, SARS-CoV-2’nin kuzenlerinin Çin’deki yarasalarda gerçekten de dolaşımda olduğunu gösteren diğer bulgularla doğrudan çelişiyordu. (Yerel yarasaların SARS-CoV-1 ile ilişkili virüsleri barındırdığı da tespit edilmiştir).

Şubat 2022’de Huanan pazarından alınan örneklere ilişkin orijinal Çin analizi de Çin’in pandemi konusundaki parti çizgisine bağlı kalmıştır. Raporun grafiklerinden biri, pazardaki viral materyalin birden fazla hayvan türünün genetik materyaliyle karıştığını öne sürüyordu ki bu, daha fazla soruşturma veya sonuca yol açması gereken ancak Çinli araştırmacıların görmezden geldiği bir veri iziydi. Raporlarında SARS-CoV-2 ile bağlantılı olarak sadece insanları göstermişler ve bulgularının pazardaki herhangi bir viral materyalin insanlardan geldiğini “kuvvetle" düşündürdüğünü belirtmişlerdir – muhtemelen bunlardan en az biri virüsü başka bir yerden almış ve pazara getirmiştir. Çalışmanın yazarları, Huanan pazarının salgın için “bir amplifikatör – yükseltici – görevi görmüş olabileceğini" yazdı. Ancak “SARS-CoV-2’nin gerçek kökenlerini" ortaya çıkarmak için “uluslararası koordinasyonu içeren daha fazla çalışmaya" ihtiyaç duyulacaktır.

Bu raporun üslubu Avrupa, Kuzey Amerika ve Avustralya’daki pek çok bilim insanını şaşkına çevirdi; bunlardan bazıları Çin CDC ön baskısının yayımlamasından neredeyse tam 24 saat sonra kendi çalışmalarının ilk versiyonlarını yayımlayarak Huanan pazarının pandeminin muhtemel merkez üssü olduğu ve SARS-CoV-2’nin 2019’un sonunda iki kez bu mekândan insanlara sıçramış olabileceği sonucuna vardı. China CDC‘nin ham verilerine ulaşmak için sabırsızlanan bazı araştırmacılar, bazen tuhaf saatlerde GISAID‘i düzenli olarak taramaya başladılar; Fransız Ulusal Bilimsel Araştırma Merkezi‘nde evrimsel biyolog olan Florence Débarre‘nin geçen Perşembe gecesi geç saatlerde hiçbir uyarı veya kargaşa olmadan sunucuya ping atan dizileri fark etmesinin tek nedeni buydu.

Verileri indirip kendi analizlerine başladıktan birkaç saat sonra araştırmacılar şüphelerinin doğrulandığını gördüler. Pazardaki bir tezgahın içinde ve çevresinde, bir el arabası ve bir tüy dökme makinesi de dahil olmak üzere çeşitli yüzeyler, rakun köpeklerinden de genetik materyal içeren virüs pozitif örnekler üretti – birkaç durumda, insan genomlarından daha yüksek konsantrasyonlarda. Burası 29 numaralı duraktı; yani Holmes‘un yaklaşık on yıl önce rakun köpeğinin fotoğrafını çektiği yerle aynı yer.

Rakun köpeğinin ya da başka bir hayvanın konakçı olduğuna dair kesin kanıtlar hâlâ ortaya çıkabilirdi. 2012’de ölümcül bir salgına neden olan bir başka koronavirüs olan MERS’in vahşi kaynağını arayan araştırmacılar, sonunda patojeni, ilk enfeksiyonu yarasalardan kaptığı düşünülen ve bugün hâlâ virüsü barındıran develerde tespit edebildi; benzer bir hikaye, yarasalardan domuzlara ve bize sıçrayan Nipah virüsü için de yaşandı.

Ancak SARS-CoV-2 için bu çapta bir kanıt asla ortaya çıkmayabilir. Vahşi kökenleri tespit etmek nadiren basittir: Yıllar süren bir araştırmaya rağmen, Ebola’nın vahşi konakçısı hâlâ kesin olarak tespit edilememiştir. Bu da pandeminin kökenleri hakkındaki tartışmaların potansiyel olarak sonsuz dek devam etmesine yetecek kadar belirsizlik bırakıyor. Şüpheciler muhtemelen ekibin yeni bulgularında gedikler açmaya hevesli olacaklardır; örneğin, bir enfeksiyon gerçekleşmemiş olsa bile virüslerden ve hayvanlardan gelen genetik materyalin çevrede birbirine karışmasının teknik olarak mümkün olduğuna işaret edeceklerdir. Belki de enfekte olmuş bir insan marketi ziyaret etmiş ve viral RNA’yı yanlışlıkla bir hayvanın kasasının yakınına bırakmıştır.

Ancak birkaç uzmanın söylediğine göre, üçüncü taraflardan bulaşma olmaksızın enfekte bir hayvan, numunelerin genetik içeriği için hâlâ en makul açıklama gibi görünüyor; diğer senaryolar mantık çarpıtmaları ve daha da önemlisi ek kanıtlar gerektiriyor. Yeni verilerin açıklanmasından önce bile Gronvall “Bence kanıtlar COVID için diğerlerine kıyasla daha sağlam" demişti. Verilerin gücü, en azından bir yönden, SARS-CoV-1 için mevcut olanlardan bile daha iyi olabilir: Bilim insanları SARS-CoV-1 benzeri virüsleri ıslak pazarda ticareti yapılan bir memeli konak olan palmiye misk kedisinden izole etmiş olsalar da, bu örnekler salgın başladıktan aylar sonra alındı ve bulunan viral varyantlar insan hastalardakilerle tam olarak aynı değildi. Bu arada, birkaç Huanan pazarı örneğinden çıkarılan SARS-CoV-2 versiyonları, insanları erken dönemde COVID ile hasta edenlerin tıpatıp aynısıdır.

SARS-CoV-2’nin kökenine ilişkin tartışmalar neredeyse pandeminin kendisi kadar uzun süredir devam ediyor; uzun süreli tecritler, yaygın maskeleme, hatta COVID aşılarının ilk versiyonu. Ve bu bulanıklık devam ettiği sürece de hiçbir zaman tam olarak çözülemeyebilir. Hayvanlardan yayıldığına dair kanıtlar zaman içinde artarken, virüsün bir laboratuvardan kaçmış olma ihtimaline dair sorular da artıyor. Başkan Joe Biden ABD istihbarat camiasından konuyu incelemesini istediğinde, dört devlet kurumu ve Ulusal İstihbarat Konseyi doğal bir kökene işaret ederken, diğer ikisi bunun bir laboratuar sızıntısı olduğunu tahmin etti. Bu değerlendirmelerin hiçbiri yüksek güvenilirlikle yapılmadı; hem Meclis hem de Senato’da kabul edilen bir yasa tasarısı, yasalaştıktan 90 gün sonra Biden yönetiminin altta yatan istihbaratın gizliliğini kaldırmasını gerektirecek.

Bu yeni bilimsel kanıt düzeyi, köken tartışmasını kesin olarak hayvan rotasına doğru çevirirse, bu bir yönden büyük bir hayal kırıklığı olacaktır. Bu, SARS-CoV-2’nin sınırlarımızı bir kez daha vahşi yaşamla ilişkimizi yanlış yönettiğimiz için ihlal ettiği anlamına gelecektir – bu salgını, diğer pek çok salgını önlemede başarısız olduğumuz ve yine başarısız olabileceğimiz aynı nedenle önleyemediğimiz anlamına gelecektir.

Bu içeriği beğendiyseniz lütfen çevrenizle paylaşınız…