Covid’in hava yoluyla bulaştığı artık bilinen bir gerçektir….

Kızamık, suçiçeği veya tüberküloz benzeri diğer bulaşıcı hastalıklar gibi, havada uzun süre kalabilen ve uzun mesafeler kat edebilen aerosoller yoluyla yayılır. Virüsün hava yoluyla yayılma özelliği, Dünya Sağlık Örgütü (WHO) ve Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri (CDC) dahil olmak üzere halk sağlığı yetkilileri tarafından kabul edilmektedir.

Ancak virüs ortaya çıktığında ve sonrasında bir süre halk sağlığı yetkilileri bunun yerine virüsün, aerosollerden farklı olarak sadece iki metre kadar hareket edebilen ve yakındaki yüzeylere düşerek potansiyel bulaşma aracı haline gelen büyük damlacıklar yoluyla yayılabileceğini düşündü. Bu teori, 2020’nin başlarında herkesin market alışverişlerini silmesine ve postalarını dezenfekte edip etmeyeceğini merak etmesine neden oldu.

Aerosoller ve damlacıklar kulağa benzer gelse de, halk sağlığı üzerindeki etkileri çok farklıdır. Covid’in damlacıklar yoluyla yayıldığı varsayımı, aerosol bulaşmasını durdurabilen yüksek kaliteli maskelere (N95’ler gibi) ve havalandırmaya odaklanmanın aksine, sosyal mesafenin önemini vurgulamak, bez olanlar da dahil olmak üzere her türlü maskeyi takmak ve yüzeyleri dezenfekte etmek gibi halk sağlığı tavsiyelerini bilgilendirdi.

Ancak covid’in hava yoluyla bulaştığına dair kanıtlar erken dönemde bol miktarda mevcuttu; eksik olan şey bunu kabul etme isteğiydi. DSÖ, hava yoluyla bulaşma teorisini yanlış bilgi olarak nitelendirdi ve sosyal medya kanallarında paylaşarak bunu ortadan kaldırmak için yanlış bir şekilde çalıştı: “#GERÇEK: #COVID19 hava yoluyla bulaşmaz.“

Yine de Nisan 2020 gibi erken bir tarihte, bilim insanlarından oluşan bir ekip, bazı süper yayıcı olayların bulaşma dinamiklerini inceleyerek topladıkları covid’in aerosol yoluyla bulaştığına dair kanıtları DSÖ‘ye sundu. Ünlü atmosfer fizikçisi Lidia Morawska liderliğindeki ekipte yer alan Boulder, Colorado Üniversitesi‘nde kimya profesörü olan Jose Jimenez, “Bunu onlara açıklayacağımızı ve sonra bilim insanları olarak makul bir tartışma yapacağımızı söyledim" dedi. Ancak Jimenez, DSÖ ekibinin bu fikre kapalı olduğunu ve hatta içlerinden birinin kaba davranarak Morawska‘ya bağırdığını söyledi. DSÖ‘nün Morawska‘nın başından beri haklı olduğunu kabul etmesi neredeyse iki yıl sürdü.

Daha önce bulaşıcı hastalıklar konusunda hiç çalışmamış olan Jimenez şok olmuştu. Ama meslektaşları öyle değildi: Aldıkları tepki, Jimenez‘in International Journal of Indoor Environment and Health dergisinde yayınlanan bir makale için araştırmaya koyulduğu aerosol bulaşması fikrine karşı halk sağlığı muhalefetinin yüzyıllık geçmişiyle örtüşüyordu.

Miazmadan -kötü hava –  temas enfeksiyonuna
İnsanlık tarihinin büyük bir bölümünde, hastalıkların hava yoluyla bulaştığı fikri tartışmalı olmaktan uzaktı. Hipokrat‘ın miazmasından İranlı hekim İbn-i Sina‘ya (Avicenna) kadar, hastalığın nasıl bulaştığına dair ilk teoriler, sağlıksız ortamlardan insanların içine süzülen kötü dumanlara dair belirsiz kavramları içeriyordu.

Bakteri ve mikroorganizmaların keşfi, 17. yüzyılın ikinci yarısına kadar hastalığın insandan insana da yayılabileceğinin anlaşılmasına yol açmadı. Makalede anlatıldığına göre, hastalıkların insandan insana bulaştığını düşünen “bulaşmacılar" ile hava yoluyla bulaşmaya inanan “miasmatistler" arasında uzun bir tartışma yaşandı. Mikrop teorisi de dahil olmak üzere sonraki keşifler, yüzyılın başına ve Amerikalı bir epidemiyolog olan Charles Chapin‘in çalışmalarına kadar birini veya diğer kampı besledi.

Chapin‘in araştırmaları mikropların doğrudan temas yoluyla bulaşabileceğini gösterdi, ancak sadece hava yoluyla bulaşmaya olan inancın, temas enfeksiyonu yoluyla yayılan hastalıkları kontrol altına almada bir engel olduğunu keşfetti. “Eğer hasta odası yüzen bulaşıcı hastalıklarla doluysa, temas enfeksiyonuna karşı korunmak için ne kadar çaba sarf etmek gerekir? Tecrübelerimden bildiğim kadarıyla, havanın başlıca enfeksiyon aracı olduğuna kesin olarak ikna olmuşken insanlara temas enfeksiyonundan kaçınmayı öğretmek imkansızdır" diye yazmıştı 1910 yılında Enfeksiyonun Kaynakları ve Şekilleri adlı kitabında.

Kolera (su) veya sıtma (sivrisinekler) gibi hastalıkların bulaşma yolları hakkında daha fazla bilgi sahibi olan Chapin, sonunda hava yoluyla bulaşmanın çoğu senaryoda en düşük ihtimal olduğu sonucuna vardı. Jimenez ve meslektaşlarının makalede belirttiği gibi, Chapin hava yoluyla bulaşmaya dair kanıt yokluğunu, yokluğunun kanıtı haline getirdi. Makaleye göre, Chapin yazılarında “hava yoluyla bulaşmanın bir çalışma hipotezi olarak bir kenara bırakılmasını ve başlıca dikkatimizi temas enfeksiyonunun önlenmesine vermemizi" savunmuştur. Paradigma değişimini ileriye doğru atılmış tarihi bir adım olarak gören Chapin, hava yoluyla bulaşma fikrini folklordan biraz daha fazlası olarak değerlendirmiştir. “Hipokrat zamanından beri ırkın peşini bırakmayan enfekte hava hayaletinden kurtulmak çoğu insan için büyük bir rahatlama olacaktır" diye yazmıştır.

Bu da Chapin‘in yeni paradigmasını benimseyen sözde reformcuların öncülüğünde aşırı bir düzeltme ile sonuçlandı. Jimenez, “Bir nevi miazmanın yanlış olduğunu gösterdiler ve sonra dediler ki, bu biz olmayacağız, bu batıl inanç, bu üstesinden gelmemiz gereken bir şey" dedi.

Sinir bozucu küçük damlacıklar
Aerosol yoluyla bulaşmanın bir batıl inanç olarak reddedilmesi, bugün hâlâ hissedilen güçlü bir duygusal yük taşıyordu. Doğrudan temas olmadan hastalık bulaşmasını açıklamak için, patojenlerin daha büyük damlacıklar yoluyla taşınacağı teorisi tercih edildi – başlangıçta covid’i yaymakla suçlanan aynı tür.

Aslında covid, bilim insanlarının aerosol yoluyla bulaşmayı kabul etmek için mücadele etmek zorunda kaldıkları ilk vaka değildir. Damlacıklar başlangıçta tüberküloz, kızamık ve su çiçeğinin temassız bulaşmasının nedeni olarak görülmüş ve ancak çürütülemez kanıtlardan sonra bilimsel kuruluş aerosol bulaşmasının meydana geldiğini kabul etmiştir.

“DSÖ toplantısında bize söyledikleri bir şey vardı: ‘covid kızamık gibi hava yoluyla bulaşmıyordu, kızamık gibi olsaydı fark ederdik’. Ama aslında her ikisi de hava yoluyla bulaşan son derece bulaşıcı hastalıklar olan kızamık ve su çiçeği, 1980’lere kadar damlacık formunda hastalıklar olarak tanımlanıyordu" dedi Jimenez.

Dahası, aerosol yoluyla bulaşmanın her bir örneğini kanıtlamak için çok çaba sarf edilirken, damlacık yoluyla bulaşmanın önemli kanıtlardan yoksun olduğu gerçeğine yeterince dikkat edilmediğini söyledi. Jimenez, “Bize söyledikleri ve hâlâ – covid – bulaşmanın ana modu olduğunu söyledikleri damlacık yoluyla bulaşma, sadece covid için değil, tıp tarihindeki hiçbir hastalık için doğrudan gösterilmemiştir" dedi.

Aerosol bilimcileri, damlacık yoluyla bulaşma teorisinde bir fizik yanlış anlaşılması olduğunu savunuyor, ancak halk sağlığı yetkilileri arasındaki direnç hâlâ güçlü. “Geçtiğimiz iki yıl boyunca COVID-19’un bulaşma şekilleri, özellikle de SARS-CoV-2’nin hava yoluyla bulaşma şekli konusunda önemli tartışmalar yaşandı. “Bu, sadece SARS-CoV-2 ile değil, aynı zamanda uluslararası endişe yaratan bir halk sağlığı acil durumuna neden olabilecek diğer solunum patojenleriyle de ilgili kesişen bir konudur." WHO sözcüsü Margaret Ann Harris tarafından Quartz ile paylaşılan bir açıklama okundu. “DSÖ şu anda küresel uzmanlarla bu konuyu tartışmak ve bir fikir birliğine varmak için uluslararası bir teknik danışma sürecini yönetmekte ve koordine etmektedir."

Havadaki hastalık
Hava yoluyla bulaşmanın kabul edilmesinin, bulaşıcı tıbbın ya da katı inançların ötesine geçen sonuçları vardır. Eğer bir hastalık doğrudan temas ya da yakınlık yoluyla bulaşıyorsa, bunu önleme sorumluluğu bireye yüklenebilir. Koruyucu ekipman, mesafe koyma, dezenfekte etme: Bunların hepsi salgınları durdurmak için insanların alabileceği önlemlerdir. Bu şekilde, hastalanmak kişisel bir başarısızlık haline gelir – insanlar ellerini yıkamamış ya da bazı önlemleri atlamış olmalıdır.

Ancak virüs hava yoluyla bulaşıyorsa ve kişi havanın kalitesini kontrol edemediği bir okulda ya da ofiste enfekte oluyorsa, o zaman hata kişisel olamaz. Benzer şekilde, daha büyük damlacıklar herhangi bir yüz maskesiyle durdurulabilir, ancak belirli türde maskeler – N95 solunum maskeleri gibi – gerekliyse, bunların uygun fiyatlı, mevcut ve belirli kalite kriterlerine uygun olduğundan emin olmak için daha fazla kurumsal katılım vardır. Jimenez, “Kurumlar – CDC, hükûmet, WHO – belirsizlikte ısrar ediyor çünkü bu çok uygun" dedi.

Bu içeriği beğendiyseniz lütfen çevrenizle paylaşınız…