20:22:02
Epidemiyologların uykularını kaçıran 9 hastalık..

Sadece üç yıl önce, 30 Ocak 2020’de, Dünya Sağlık Örgütü başkanı dönüm noktası niteliğinde bir açıklama yaptı: İlk olarak Çin’de tespit edilen “yeni bir koronavirüs" artık “Uluslararası Önemi Haiz Halk Sağlığı Acil Durumu (PHEIC)" derecesinde yayılmıştı.

Şu anda SARS-CoV-2 olarak bilinen ve COVID-19 hastalığına neden olan virüs hala yayılmaya devam ediyor. Ancak bulaşıcı hastalıklar üzerine çalışanlar için bir sonraki olası pandemiler hakkında konuşmak bir gereklilik.

Bu nedenle Dünya Sağlık Örgütü pandemi potansiyeli olan virüs ve bakterilerin bir listesini tutuyor. Baylor Tıp Fakültesi‘nden Jill Weatherhead, hastalıkların öncelik sıralamasının genellikle iki faktöre dayandığını söylüyor: yayılma kabiliyetleri ve insanların onları tedavi etme kabiliyeti.

Liste, bilim insanlarına, hükûmetlere ve kuruluşlara, insanlar üzerinde en büyük yıkıma yol açma olasılığı en yüksek olan patojenleri incelemek için enerji ve fon yatırımı yapma konusunda yol göstermeye yardımcı oluyor. DSÖ, listedeki her hastalık için stratejik hedefler ve araştırma öncelikleri içeren “planlar" geliştirmektedir.

İşte mevcut listedeki hastalıklar. Önümüzdeki aylarda revize edilmiş bir liste bekleniyor: 2022 yılının sonlarında Dünya Sağlık Örgütü, listeyi değerlendirmek ve güncellemek üzere 300’den fazla bilim insanını bir araya getirdi.

Not: Dünyanın farklı bölgelerinde hastalıkları tespit etmeye yönelik altyapı farklılık gösterdiği gibi, bir hastalığın hafif vakaları bilinmeyebilir veya rapor edilmeyebilir. Ölüm oranları mevcut en iyi verilere dayanmaktadır.

Nipah virüsü
Hangi hayvanlar taşır: uçan tilki olarak adlandırılanlar da dahil olmak üzere meyve yarasaları ve domuz, at, kedi ve köpek gibi evcil hayvanlar

Nasıl yayılır? Nipah virüsü insanlara hayvanlardan veya kontamine gıdalardan bulaşabilir. Ayrıca doğrudan insandan insana da bulaşabilir.

Bedeli: %40 ila %75 ölüm oranı. Virüs ayrıca ensefalite veya beynin şişmesine de neden olabilir.

Tıbbi araç kutusu: İnsanlar ya da hayvanlar için mevcut bir aşı yoktur. Monoklonal antikor tedavileri geliştirilmektedir.

Pandemi potansiyeli: Asya’nın bazı bölgelerinde neredeyse her yıl salgınlar meydana gelmektedir, ancak virüsün yayılmasını önlemenin bilinen yolları vardır. Önleme çabaları arasında yarasalara ve hasta hayvanlara maruz kalmaktan kaçınmak, yarasaların kemirmiş olabileceği meyveleri tüketmekten kaçınmak ve yarasaların beslendiği meyvelerden elde edilen bazı çiğ suları içmemek yer almaktadır. Uluslararası bulaşma riski, bu meyve ve meyve ürünlerinin iyice yıkanması ve yemeden önce soyulmasıyla azaltılabilir.

Kırım-Kongo kanamalı ateşi
Hangi hayvanlar taşır: keneler, çiftlik hayvanları

Nasıl yayılır? İnsanlar virüsü genellikle kenelerle veya enfekte çiftlik hayvanlarıyla temas sonucu alır. Virüsü başka bir kişiden almak için enfekte bir kişinin kanı veya diğer vücut sıvılarıyla yakın temas gerekir.

Bedeli: %10 ila %40 ölüm oranı. Hastalık endemiktir, yani Afrika, Balkanlar, Orta Doğu ve Asya’da düzenli olarak görülür. Virüs, vücudun organ sistemlerine ve kardiyovasküler sisteme zarar verebilen ve genellikle şiddetli kanamayı içeren bir durum olan viral hemorajik ateşin şiddetli salgınlarına neden olur.

Tıbbi araç kutusu: Bulgaristan’da bir aşı kullanılıyor olsa da, ne kadar iyi çalıştığına dair hiçbir araştırma yayınlanmadı ve başka hiçbir yerde lisanslı değil. Diğer aşılar geliştirilmektedir ve ribavirin adı verilen antiviral bir ilacın enfeksiyonların tedavisine yardımcı olduğu görülmektedir.

Pandemi potansiyeli: Bir hayvanın enfekte olduğunu ve bundan kaçınılması gerektiğini söylemek zor ve WHO virüsü taşıyan kenelerin çok sayıda ve yaygın olduğunu söylüyor. Tehdit, kene ısırıklarından kaçınmaya çalışarak ve çiftlik hayvanlarının etrafındayken eldiven ve diğer koruyucu giysiler giyerek azaltılabilir.

Lassa ateşi
Hangi hayvanlar taşır: sıçanlar ve diğer kemirgenler

Nasıl yayılıyor? Virüs Batı Afrika’nın bazı bölgelerinde endemiktir. Sıçanlar virüsü salgılar ve insanlar da kemirgenlerin idrar ve dışkılarına maruz kaldıklarında ya doğrudan temas yoluyla ya da kontamine yiyecekleri yiyerek virüsü alırlar. Ayrıca enfekte bir kişinin salgılarıyla (kan, idrar, dışkı) doğrudan temas yoluyla, cinsel temas yoluyla ve tıbbi ortamlarda kontamine ekipman yoluyla insanlar arasında yayılabilir.

Ölüm oranı: %1, ancak hastanede yatan ağır vakalarda %15’e kadar çıkabilir. Hamileliğin üçüncü üç aylık dönemindeki insanlar ve fetüsler için ölümcül olabilir. Ölümün yanı sıra, yaygın bir komplikasyon da kalıcı olabilen sağırlıktır.

Tıbbi araç kutusu: Aşısı yoktur, ancak ribavirin enfeksiyonların tedavisine yardımcı oluyor gibi görünmektedir.

Pandemi potansiyeli: Birincil bulaşma yöntemi belirli bir fare türüne maruz kalmak olduğundan, hastalığın yayılma potansiyeli büyük olasılıkla farenin yaşadığı ülkelerle sınırlıdır.

Rift Vadisi Ateşi
Hangi hayvanlar taşır: sivrisinekler. Böcekler virüsü hem insanlara hem de kendi yavrularına bulaştırabilir. Sığır, koyun, keçi, manda ve deve gibi çiftlik hayvanları da enfekte olabilir.

Nasıl yayılır? İnsanlara kan, diğer vücut sıvıları veya enfekte hayvanların dokularıyla temas yoluyla yayılır.

Zararları: Ölüm oranı %1’den az olmasına ve hastalık çoğu insan için hafif seyretmesine rağmen, enfekte olan insanların yaklaşık %8 ila %10’unda göz lezyonları, ensefalit ve hemorajik ateş gibi ciddi semptomlar gelişir.

Tıbbi araç kutusu: Bir aşı geliştirilmiş olmasına rağmen, henüz lisanslı veya mevcut değildir.

Pandemi potansiyeli: Rift Vadisi ateşi Afrika’dan Suudi Arabistan ve Yemen’e yayılmıştır. Şiddetli yağışlardan sonra daha fazla virüsle enfekte sivrisinek vızıldadığı için sellerin daha fazla Rift Vadisi ateşine katkıda bulunduğu görülmektedir. Semptomları olan kişilerin derhal laboratuvar testine tabi tutulması da dahil olmak üzere hızlı vaka tespiti, son dönemdeki salgınları sınırlandırmıştır.

Zika
Hangi hayvanlar taşır: sivrisinekler

Nasıl yayılır? Sivrisinek ısırıklarına ek olarak, virüs hamile bir kişiden fetüse de bulaşabilir. Hastalık ayrıca cinsel ilişki ve muhtemelen kan nakli yoluyla da bulaşabilir.

Zararı: Nadiren ölümcüldür, ancak Zika fetüslerde mikrosefali de dahil olmak üzere ciddi beyin kusurlarına neden olabilir. Ayrıca düşük, ölü doğum ve diğer doğum kusurlarıyla da bağlantılıdır.

Tıbbi araç kutusu: Tedavi ya da aşı yok

Pandemi potansiyeli: Şimdiye kadar büyük ölçüde Zika taşıyan sivrisineklerin yaşadığı bölgelerle sınırlı kaldı.

Ebola ve Marburg virüsü hastalığı
Hangi hayvanlar taşır? Yarasalar ve insan olmayan primatların bu hemorajik ateşlere neden olan filovirüs ailesinden virüsleri taşıdığına inanılmaktadır.

Nasıl yayılırlar? Her iki virüsün de aynı şekilde yayıldığına inanılmaktadır. Bir hayvandan ilk yayılmadan sonra insanlar, semptomatik olan veya hastalıktan ölen bir kişinin kanı veya diğer vücut sıvılarıyla doğrudan temas yoluyla virüsleri diğer insanlara bulaştırır. Virüsler ayrıca vücut sıvılarıyla kirlenmiş nesneler veya yüzeyler ve hastalıktan kurtulmuş kişilerin menisi yoluyla da yayılabilir.

Bedelleri: Ortalama ölüm oranı yaklaşık %50’dir, ancak geçmiş salgınlarda bu oran %25 ila %90 arasında değişmiştir.

Tıbbi araç kutusu: Gine ve Demokratik Kongo Cumhuriyeti’nde Ebola için aşılar kullanılmıştır. Gıda ve İlaç İdaresi tarafından 2020 yılında onaylanan monoklonal antikorlar da Ebola tedavisine yardımcı olabilir. Marburg virüsü için aşılar geliştirilmektedir.

Pandemi potansiyeli: Bu virüsler, özellikle uygun sterilizasyon kullanılmadığında, sağlık hizmetleri ortamlarında hızla yayılabilir. Bununla birlikte, hastalık yalnızca bir kişi semptomatik olduğunda yayılır, bu da kontrol edilmesini kolaylaştırır.

MERS (Orta Doğu Solunum Sendromu)
Hangi hayvanlar taşır: develer

Nasıl yayılır? Develerden insanlara ilk yayılma olayından sonra, bu koronavirüs enfekte bir kişiyle yakın temas yoluyla insandan insana yayılabilir.

Bedeli: DSÖ’ye göre bildirilen ölüm oranı %35’tir.

Tıbbi araç kutusu: Birkaç aşı geliştirme aşamasındadır, ancak hiçbiri onaylanmamıştır.

Pandemi potansiyeli: 2012’den bu yana 27 ülke enfeksiyon bildirmiştir. SARS-CoV-2’nin aksine, MERS’e neden olan koronavirüs solunum yolunun derinliklerinde büyür, bu da hapşırma ve öksürme yoluyla bulaşma olasılığını çok daha düşük hale getirir.

SARS (şiddetli akut solunum sendromu)
Hangi hayvanlar taşır? Palmiye misk kedileri 2003 salgınından büyük ölçüde sorumlu tutulmuştur. Yarasalar ve muhtemelen diğer vahşi yaşam da hastalığı taşımaktadır.

Nasıl yayılır? Hayvandan insana ilk yayılma olayından sonra SARS, enfekte bir kişiyle yakın temas yoluyla insandan insana yayılabilir. Genellikle öksürük ve hapşırıklardan kaynaklanan damlacıklar yoluyla ve bazen de enfekte kişilerin dokunduğu yüzeyler yoluyla yayıldığına inanılmaktadır.

Bedeli: %1’den az ölüm oranı

Tıbbi alet kutusu: Hiçbir tedavi veya aşı onaylanmamıştır.

Pandemi potansiyeli: İnsanlar bulaşıcı olduklarını bilmeden önce yayılabilen SARS-CoV-2’nin aksine, bu SARS virüsü genellikle sadece bilinen semptomları olanlar tarafından yayılır, bu da karantina gibi halk sağlığı önlemleriyle kontrol altına alınmasını çok daha kolay hale getirir. 2003 yılındaki salgın 29 ülkede yaklaşık 8.000 vaka ve 700 ölüme yol açtıktan sonra kontrol altına alınabilmiştir.

Hastalık X
DSÖ, hastalıkları potansiyel tehdit sırasına göre sıralamadığını söylüyor, ancak henüz bilinmeyen bir hastalığın ciddi bir pandemiye neden olabileceği ihtimalini de kabul ediyor.

Örneğin Cornell Üniversitesi‘nden Raina Plowright, yarasa virüsleriyle ilgili çalışmalarında, incelenen yarasa türlerinin küçük bir kısmında bile hayvanların binlerce virüs taşıdığını söylüyor ve “kaçının risk oluşturduğuna dair hiçbir fikrimiz yok" diyor. “Bir dizilimi alıp bunun insanları enfekte edip edemeyeceğini ya da insandan insana geçip geçemeyeceğini kesin olarak söyleyecek teknolojiye sahip değiliz. Gerçekten kör durumdayız."

“Varyantların oluşturduğundan bahsetmiyorum bile"

Bu içeriği beğendiyseniz lütfen çevrenizle paylaşınız…