M uhtemelen şimdiye kadar duymuşsunuzdur: Covid-19 tamamen gitmiyor bu şartlarda gitmeye de niyeti yok gibi. Uzmanlar arasındaki genel fikir birliği, bu virüsü tamamen ortadan kaldıracağımızı düşünmenin gerçekçi olmadığı yönünde. Ancak pandemi aşamasından çıkıp endemik aşamaya geçtiğini görebileceğiz.

Bu, virüsün küresel nüfusun bir bölümünde yıllarca dolaşmayı sürdüreceği, ancak yaygınlığı ve etkisi nispeten yönetilebilir seviyelere ineceği ve dünyayı kasıp kavuran bir hastalıktan çok grip gibi olacağı anlamına geliyor.

Kaiser Aile Vakfı‘nın küresel sağlık ve HIV politikası direktörü Jen Kates, şimdilik “Bu virüsle hâlâ bir pandemide olduğumuzu hatırlamamız ve unutmamamız gerekiyor” dedi. “Henüz endemik Covid ile yaşadığımız bir noktada değiliz. O noktaya geldiğimizde işlerin bir kısmı çok daha kolay olacak ama biz şu an orada değiliz.”

Oraya vardığımızı nasıl bileceğiz? Bize nesnel ve inkar edilemez bir şekilde bunu söyleyecek açık bir eşik veya sihirli bir ölçü var mı?

Hem evet hem hayır.

Bulaşıcı bir hastalığın endemik evrede sınıflandırılması için, enfeksiyon oranının yıllar içinde az çok sabitlenmesi gerekir – ancak, örneğin kış aylarında ara sıra artışlar beklenir.

“Üreme sayısı istikrarlı bir şekilde bir ise, bir hastalık endemiktir. Boston Üniversitesi epidemiyolog Eleanor Murray, bu, enfekte olmuş bir kişinin ortalama olarak bir başka kişiyi enfekte ettiği anlamına gelir” dedi. “Şu anda, bunun yakınında bile değiliz. Enfekte olan her kişi hastalığı birden fazla kişiye bulaştırıyor.”

Bunun nedeni büyük ölçüde aşırı bulaşıcı delta varyantı ve küresel nüfusun çoğunun henüz bağışıklığa sahip olmaması – ister aşı ister enfeksiyon yoluyla olsun – bu nedenle duyarlılık hâlâ yüksek. Bir süredir, aşıların gelişinin sürü bağışıklığına ulaşabileceğimiz anlamına geleceğine dair bir umut vardı – yani, yeterli sayıda nüfusun herkese koruma sağlamak için bağışıklık kazanması durumunda. Ama insanoğlu aşılamada başarısız olduğu için bu umutlar suya düştü. Yeterince insanı aşılayamadık ve daha bulaşıcı varyantlar geniş çapta hayatımıza girdi.

Erken pandemiden artık geçerli olmayan 4 ders
Ancak Murray, virüsün enfekte sayısını bire indirmenin, endemik sınıflandırmayı kazanmak için sadece “asgari” bir durum olduğunu söyledi. Ortaya çıkan başka faktörler de var – ve bu faktörleri değerlendirmek daha öznel bir mesele gibi görünüyor.

Genel olarak, biz – sağlık uzmanları, hükûmet organları ve halk – toplu olarak, virüsün sahip olduğu etki düzeyini kabul etmekte sorun olmadığına karar verdiğimizde bir virüs endemik hale gelir. Ve açıkçası, bu zor bir şey: İnsanlar, kabul edilebilir bir seviyenin ne olduğu konusunda farklı görüşlerde olacaktır.

Bir hastalığın ne zaman endemik olduğunu belirleyen çoklu faktörler
Bir virüsle enfekte olmanın en kötü sonucu açıkça ölümdür. Örneğin grip, CDC tahminlerine göre her yıl 12.000 ila 52.000 Amerikalıyı öldürüyor .

Bu rakam “kabul edilebilir” mi yoksa çok mu yüksek?

Michigan Üniversitesi Halk Sağlığı Okulu‘nda epidemiyolog olan Joshua Petrie, “Grip ile ilgili olarak bile, bu kadarı çok fazla” dedi.

Ancak toplum olarak, örneğin kışın maske takarak veya grip aşılarını zorunlu kılarak ölüm oranını düşürmek için önlemler almak yerine, bu ölüm seviyesini kabul etmeye karar verdik.

Benzer şekilde, Covid-19 ile insanlar “kabul edilebilir” bir ölüm düzeyini neyin oluşturduğu konusunda anlaşamayacaklardır.

Kates, “Uygun kriterin ne olduğunu henüz söylemeye hazır değilim, ancak kesinlikle bulunduğumuz yerden çok, çok daha düşük ve gribin olduğu yere çok daha yakın" dedi.

Ölüm, ciddiye almamız gereken tek etki türü değildir. Covid-19, vakaların bir kısmında uzun süreli semptomlara yol açabilir – aşılanmamış kişilerde tahminler %10 ila %30 arasında değişir ve az sayıda aşılı insan da etkilenir. Beyin sisi, hafıza kaybı ve yorgunluk gibi semptomlar bazen o kadar zayıflatıcıdır ki, bu durum Engelli Amerikalılar Yasası uyarınca bir sakatlık olarak kabul edilir. Bazı insanların “uzun süreli Covid“e yakalanıp diğerlerinin hızla iyileşmesinin nedenleri hâlâ tam olarak anlaşılamamıştır ve uzun süreli vakalar için etkili tedavilere giden yol belirsizdir.

Murray, endemisiteyi belirlerken, hastalığın erken evrelerindeki insanlar için tedavilerin yanı sıra uzun süreli tedavilerin kullanılabilirliğine de bakılacağını söyledi – İlaç devi Merck’in hap şeklindeki ilacı Molnupiravir risk altındaki hastalara bu konuda yardımcı olacak gibi görünüyor. Ayrıca YBÜ ve hastane yatağı kapasitesi, tedarik zinciri sorunları ve Covıd-19 için ilaç kullanımının normalde tedavi edecekleri diğer kronik durumlar için bu ilaçların tedarikini azaltıp azaltmadığı gibi diğer faktörleri de göz önünde bulunduracaktır.

“İstediğimiz şey, Covid nedeniyle kesinti konusunda endişelenmeye gerek olmadığı bir aşamaya gelmek," dedi. “Krizler durduğunda pandemi sona erer – sadece belirli bir ölüm seviyesine geldiğimizde değil."

Yine de, bir şeyin kriz olmaktan ne zaman çıkacağını belirlemek biraz öznel olabilir.

Murray‘i ABD’de 2022’ye kadar pandemi aşamasının sona ereceği konusunda umutlu kılan yakın zamanlı bir gelişme var: 5 ila 11 yaşındakiler için aşıların haftalar içinde onaylanması bekleniyor. “Bence her yaş için aşılarımız olduğunda, ABD’deki kontrol durumu konusunda çok daha umutluyum” dedi. Okula giden çocukları aşılamak hem onları koruyacağı hem de toplumda yayılmasını sınırlayacağı için çok önemlidir.

Olağanüstü halin bittiğine dair resmi bir açıklama alacak mıyız?
Mart 2020’de Dünya Sağlık Örgütü yeni koronavirüsü bir pandemi ilan etti. Kısa bir süre sonra, ABD hükümeti ulusal bir acil durum ilan etti. Ardından diğer devletler birer birer bunu takip etti.

Uzmanlar, endemikliğe doğru ilerlerken, bu sürecin tersten gerçekleşmesini bekleyebileceğimizi söyledi.

İlk olarak, muhtemelen bireysel eyaletlerin olağanüstü duruma son verdiğini ilan ettiğini göreceğiz – bazı eyaletlerde zaten var. Bu kademeli olacak. Bazı bölgeler, özellikle yüksek aşılama oranlarına sahip olanlar, diğerlerinden daha kısa sürede makul bir endemisite yaklaşımına ulaşacaktır.

Kent State Üniversitesi‘nde epidemiyolog olan Tara Smith, ulusal düzeyde, “Gelecekte vakalar düşük kalırsa, CDC ABD’deki olağanüstü hali geri çekebilir” diyor.

“Ancak dünya çapında virüsü kontrol altına almak için hâlâ uzun bir yolumuz var” diye ekledi. “Doğası gereği bir salgın küreseldir ve ABD ve diğer zengin ülkelerde daha iyi durumdayken, birçok düşük ve orta gelirli ülkede aşı bulunabilirliği berbattı.”

DSÖ, tıpkı geçmişte örneğin H1N1 “domuz gribi” pandemisi için yaptığı gibi, sonunda küresel pandeminin sona erdiğini ilan edecek. Ancak, DSÖ‘nün açıklamasını yakın zamanda duymayı beklememelisiniz.

Petrie, ABD’de yaşıyorsanız, bölgenizin makul bir şekilde 2022’de endemik evrede olarak sınıflandırılabileceği “kesinlikle mümkün” dedi. Zamanı geldiğinde, eyalet sağlık departmanınız ve yerel yetkililer, kısmen virüsün nesnel üreme sayısına ve kısmen yukarıdaki daha öznel kriterlere dayalı olarak muhtemelen bir açıklama yapacaklardır.

Petrie, endemikliği gelecek yıl bir açma-kapama düğmesi olarak düşünmek yerine, daha düşük bir düğme olarak düşünmeyi planladığını söyledi. Yerel iletim seviyelerini izlemek için CDC‘nin ilçe veri izleyicisine göz atmayı planlıyor. İlçesi artık kırmızı bölgede olmadığında, daha fazla kamusal etkinlik yaparken kendini daha rahat hissetmeye başlayacak. Hepimizin farklı seviyelerde risk toleransı var, bu yüzden bir süreliğine, hangi eşiklerin yeterince güvenli hissettirdiği konusunda kendi öznel seçimlerimizi yapacağız.

“Daha endemik bir düzeye geçerken," dedi, “Davranışlarınızı yerel olarak olan bitene göre ayarlamanın çok mantıklı olduğunu düşünüyorum."

Bu içeriği beğendiyseniz lütfen çevrenizle paylaşınız…