Şanghaylı bir bilim insanı, ekibi Wuhan’dan yeni bir koronavirüsün genomunu haritaladıktan sonra acı verici bir kararla karşı karşıya kaldı. Orta Çin’in Hubei eyaletinin başkenti Wuhan, yaklaşık New York City ve Chicago’nun toplam nüfusu kadar, 11 milyonluk muazzam bir şehirdir. Muhteşem göller ve yemyeşil parklarla dolu olan Wuhan, muhteşem Yangtze Nehri ve tarihsel açıdan önemli Han Nehri ile bölünmüştür. Şehir, Çin’in çeşitli şehirlerine giden yüksek hızlı trenlere ve dünyanın her bir yanına uçuşlara, üç tren istasyonuna ve düzenli bir ziyaretçi akışını feribotla taşıyan büyük bir uluslararası havaalanına sahiptir.

Wuhan, tatlı suya yakınlığı ve reganmian olarak bilinen sıcak erişte yemeği sayesinde uzun süredir çeşitli balık yemekleri ile tanınmaktadır. Diğer bazı büyük Çin şehirleri gibi, Wuhan – en azından pandemiden önce – çeşitli taze et, meyve, deniz ürünleri ve sebzelerin satıldığı düzinelerce genişleyen pazara ev sahipliği yapıyordu.

Bazılarının müşterileri için açık alanda canlı hayvanları kestiği biliniyordu. Satılık hayvanlar arasında rakun köpekleri, misk kedileri, vizon, porsuklar, tavşanlar, kirpiler ve yavru timsahlar vardı. Yaban hayatı ticaretinin çoğu yasa dışı ve Wuhan pazarlarında satılan türlerin çoğu hükümet tarafından korunuyor olsa da, çok az yaptırım vardı. Çinli liderler, Covid-19’un yayılmasının ardından önlem olarak, pazarlarda balık, kümes hayvanları ve diğer etleri satmaya devam etse de, sonunda vahşi yaşamın gıda satışını yasakladı.

Wuhan pazarlarında kesilen vahşi hayvanların çoğu enfeksiyona karşı hassastır ve virüs bulaştırabilir. Ve genellikle sıkışık, hijyenik olmayan koşullarda depolanırlar, bu da patojenlerin türlere sıçramasını kolaylaştırabilir. Benzer koşulların ülkenin başka yerlerinde ciddi sorunlara yol açması nedeniyle, hayvanların depolanması ve işlenmesi uzun süredir endişe konusu olmuştur.

SARS-CoV, koronavirüsü ilk olarak 2002 yılında Çin’in güneyindeki Foshan şehrinde, Wuhan’dan yaklaşık 621 mil uzaklıkta benzer bir pazarda ve çevresinde ortaya çıktı. SARS hastalığına yakalanan ilk hastaların üçte birinden fazlası, muhtemelen aynı hayvanlardan bazılarıyla yakın temasta bulunan gıda işleyicileriydi.

Aralık 2019’da, Wuhan bölgesinde yayılan gizemli bir hastalık hakkında söylentiler ortaya çıkmaya başlamıştı. Sosyal medyadaki ve başka yerlerdeki haberlerde bir tür solunum yolu virüsünden hastalanan düzinelerce insan tanımlandı. Ocak ayının başlarında Wall Street Journal , hastalığı “ateş ve nefes alma zorluklarına” neden olan “gizemli bir viral pnömoni” olarak tanımladı. Enfeksiyonların bazıları, şehrin en büyük pazarlarından biri olan ve düzensiz bir dizi tezgah ve geçit içeren Huanan Deniz Ürünleri Toptan Satış Pazarı‘ndaki satıcılarla bağlantılıydı. Hastalığın pazardan mı kaynaklandığı yoksa sadece orada mı yayıldığı belli değildi, ancak ülkede zaten bir Afrika domuz vebası salgınıyla mücadele eden Çinli yetkililer, pazarın kapatılması emrini verdi.

Fudan Üniversitesi‘ne bağlı Şanghay Halk Sağlığı Klinik Merkezi‘nde çalışan 58 yaşındaki bulaşıcı hastalık uzmanı Zhang Yongzhen, 3 Ocak Cuma günü öğlen saatlerinde heyecanla beklediği bir paketi aldı. İçinde bir test tüpü bulunan ve kuru buzla doldurulmuş metal bir kutu vardı…

Test tüpünde ise Wuhan’daki bir hastanede yeni virüse yakalanmış hastalardan alınan akciğer sürüntüleri vardı.

Hepsi Wuhan pazarındandı veya yakınlarında yaşıyordu.

Zhang ve meslektaşları hemen çalışmaya başladılar ve sonraki 40 saat boyunca hiç durmadılar, laboratuvarda iki gece geçirdiler. 5 Ocak Pazar gecesi saat 00.02’ye kadar ekip, virüsün genomunun veya genetik diziliminin tamamının haritasını çıkarmış ve patojenin ‘SARS tipi koronavirüse çok benzer‘ olduğunu tespit etmişti. Ayrıca, patojenin yüzeyinde, SARS-CoV tarafından insan hücrelerine bağlanmak için kullanılana benzeyen bir sivri protein üreten bir gen bulunduğunu fark ettiler.

Bu gerçekten kötü bir haberdi – SARS Çin’e çok büyük zarar vermiş ve yetkilileri geceleri ayakta tutan türden bir toplumsal huzursuzluğu ateşlemişti. Yeni patojen bunun gibi bir şeyse, ülkenin başı yine beladaydı. Yerel bilim insanları ve Çinli yetkililer bunu biliyordu. Ancak önlerindeki hafta boyunca, Çinli yetkililer halka ve diğerlerine güven vermek için ellerinden geleni yaptılar. Wuhan sağlık yetkilileri, önceki hafta yeni vakalar görmediklerini, bunun cesaret verici olduğunu ve “önemli" tanımlamasının ne anlama geldiği konusunda ayrıntı vermeseler de insandan insana “önemli" bir bulaşma bulmadıklarını söylediler.

Küresel sağlık konusunda uzmanlaşmış bir Birleşmiş Milletler kuruluşu olan Dünya Sağlık Örgütü, Çin’in halk sağlığı kaynaklarının yanı sıra hastalık salgınlarını izleme sistemini överek, rahatlatmak için daha fazla neden sağlayan açıklamalar yayımladı.

Wuhan, Çin’in ilk Biyogüvenlik Seviyesi 4 laboratuvarının, potansiyel olarak ölümcül bulaşıcı ajanlarla uğraşan özel bir araştırma laboratuvarının eviydi; bu, şehrin bilimsel anlamda durgun bir su olmadığının işaretiydi.

Uzmanlar, aslında yeni bir koronavirüs ortaya çıkmış olsa bile, SARS’a yol açan virüsün etkisinin olma ihtimalinin düşük olduğunu söyledi. Sağlık yetkilileri 2002’den beri çok şey öğrenildiğini ve Çin hükûmetinin virüse yanıt vermeye daha hazırlıklı olduğunu söylediler.

Sağlık yetkilileri ve diğerleri tarafından sergilenen tüm sükunet ve güvene rağmen, Zhang ve diğer Çinli bilim insanları Wuhan’da olanlar konusunda alarma geçiyorlardı. Özellikle, yaklaşık 700 mil ötede, farklı ve daha büyük bir şehir olan Shenzhen’de yaşayan altı kişilik bir aile için endişeleniyorlardı. Yeni Yıl’dan hemen önce aile, bir haftalık bir ziyaret için Wuhan’a gitmişti. Şimdi, ailenin beş üyesine Wuhan’ın yeni virüsü bulaşmış ve her biri ateş, üst veya alt solunum yolu semptomları ve ishal gibi çeşitli hastalıklardan muzdaripti.

İnsanlar seyahat ederken elbette hastalanabilir, olur böyle şeyler. Ancak bu vakayla ilgili özellikle rahatsız edici olan şey, aile üyelerinden birinin Wuhan’a seyahat etmemiş olması, fakat aile üyeleriyle birkaç gün temas ettikten sonra virüsle enfekte olmasıydı.

Bu, virüsün insanlar arasında potansiyel olarak bulaşabileceğinin açık bir işaretiydi. Tüyler ürpertici bir başka hikayeyse: Bir aile üyesi daha – daha sonra tıp dergisi The Lancet‘te “ebeveyn rehberliğine uygun olmayan" olarak tanımlanan 10 yaşındaki bir çocuk, Wuhan tatilinde cerrahi maske takmamıştı – enfekte olmuştu, ancak herhangi bir semptom göstermedi.

Bu onun için harikaydı ama diğer herkes için berbattı. Zhang ve diğerleri için bu, ülkedeki ve başka yerlerdeki daha birçok asemptomatik insanın, enfekte olduklarını bilmeden yeni virüsü taşıyıp yayabileceği anlamına geliyordu.

Çin Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezi‘nde de çalışan Zhang‘ın ne yapacağına karar vermesi gerekiyordu. Birkaç gün önce, Çin CDC‘sini denetleyen bir kurum olan Ulusal Sağlık Komisyonu (NHC), yeni virüs örneklerinin bulunduğu laboratuvarlara onları yok etmelerini veya hükûmete teslim etmelerini emretti. Ajans, araştırmacıların virüs hakkında herhangi bir ayrıntı yayımlamasını yasakladı.

Zhang telefonuna baktı ve Eddie Holmes‘dan yeni bir başka e-posta daha gördü. Günlerdir e-posta geliyordu ama Zhang çoğunlukla onu görmezden geldi. Sydney Üniversitesi‘nde bulaşıcı hastalık uzmanı olan Holmes, Zhang ile çeşitli yeni ve ortaya çıkan virüslerin evrimi hakkında bir dizi bilimsel makale yazmıştı. Wuhan’daki solunum yolu hastalıkları hakkında bir makale üzerinde bile birlikte çalışıyorlardı. Holmes şehirde ortaya çıkan bir virüs hakkında konuşmalar duyuyordu ve Zhang‘in yeni patojen hakkında ne bildiğini öğrenmek için can atıyordu.

Holmes başka bir e-postada sordu, “Üstünde çalışıyor musun?"

Zhang ne işiyle ne de yeni virüsle ilgili hiçbir ayrıntıyı paylaşmadı. Böyle bir açıklamanın sorun yaratacağından korkuyordu. Yine de 5 Ocak Pazar günü erken saatlerde, virüs genomunun dizilimini bitirdikten birkaç saat sonra Zhang, Holmes‘a bir e-posta gönderdi.

“Lütfen beni hemen arayın!!!” diye yazdı Zhang.

Birleşik Krallıktan gelen eşinin akrabalarıyla beraber olan Holmes konuklarından özür diledi ve hemen Zhang‘ı aradı. Yeni patojenin ayrıntılarını ve önceki ölümcül virüslerle benzerliklerini tartışmaya başladılar. Neredeyse aynı anda, aynı sonuca vardılar.

“Bu SARS, bu SARS!” dedi Zhang.

Kahretsin, geri döndü, diye düşündü Holmes, başka bir zararlı koronavirüse atıfta bulunarak.

Zhang ve Çin’deki meslektaşları ülkedeki yetkilileri uyarmaya başladı. Zhang, NHC‘ye bir uyarı gönderdikten sonra Wuhan’a giden bir uçağa bindi ve şehirdeki üst düzey halk sağlığı yetkililerine, aynı ayın ilerleyen aylarındaki yoğun ‘Lunar New Year‘ tatil sezonu öncesinde patojenin yayılmasından korunmak için acil önlemler almaları gerektiğini söyledi.

Bu yeterli değil, dedi Holmes, Zhang‘a. Wuhan, Hong Kong ve başka yerlerde vakalar artıyordu. Holmes, virüsün genetik detaylarını dünyayla paylaşmaları gerektiğini söyledi. SARS benzeri bir patojen yayılıyorsa, birkaç gün içinde test kitlerine ihtiyaç duyulacaktı. Bir aşı bile gerekli olabilirdi. Ancak virüsün genetik yapısı bilinmeden hiçbir test kiti veya aşı üretilemeyecekti.

Zhang yıkılmıştı. Kariyeri boyunca binlerce virüs genomunu dizileyen ciddi bir bilim insanıydı. Holmes gibi, Zhang da sahip olduğu genetik verilerin, her araştırmacının hedefi olan yüksek profilli bir dergide iyi okunan bir makale olacağından emindi. Prestijli Nature dergisi iki araştırmacının makalelerine ilgi gösterdi.

Bu bilgi dünyanın dört bir yanındaki bilim insanlarına yardımcı olacaktı. Yine de Zhang, Çinli yetkililerin yeni virüs hakkındaki bilgileri kontrol etmek istediğini de biliyordu. Diğer hükûmet laboratuvarları aynı genetik materyalin şifresini çözmüştü ve birkaç gün sonra Çinli liderler yeni bir koronavirüsle uğraştıklarını doğruladılar. Ama yine de genetik bilgilerin adeta üstüne oturdular.

Bu Zhang için bir uyarı işaretiydi – Çin hükûmeti bilgilerin açıklanmasını istemedi, muhtemelen ülkenin yeni virüsü ele alışının incelenmesini davet edeceğinden ötürü.

Zhang, yakın zamanda yaşadığı kişisel travmayla zaten zor günler geçiriyordu. Birkaç ay önce, Zhang‘ın karısı kanserden ölmüş ve o hâlâ onun kaybının yasını tutuyordu. O trajedinin dışında dahi oldukça stresli bir hayat sürüyordu. Zhang virüsleri kovalamakla o kadar meşguldü ki bazen haftada iki ya da üç gece ofisinde uyurdu. İstediği son şey hayatına daha fazla gerilim katmaktı. Virüsü durdurmak için zaten çok şey yapmıştı. Üstlerini geçmekten/aşmaktan kaçınmak ve genetik bilgiyle başka bir şey yapmamak akıllıca görünüyordu.

Bu arada Holmes tabii ki hüsrana uğruyordu. Genetik bilgi olmadan geçen her gün, testlerin geliştirilmesinden bir gün önce demekti, bu da potansiyel olarak küresel sağlığı tehlikeye atıyordu.

Ayrıca, o ve Zhang‘ın başka bir araştırmacıya kaptıracakları büyük bir haber vardı orta yerde…

Sıralama verilerinin mevcut olduğu ve bilimsel bir makalenin yazıldığı, ancak birilerinin bunu yayımlamayı reddettiği haberleri çıkıyordu. 10 Ocak’ta, dünyanın en büyük vakıflarından biri olan Birleşik Krallık’taki büyük Wellcome Trust‘ın direktörü Jeremy Farrar, eğer söylentiler doğruysa ve birileri bu önemli bilgiyi yayımlamıyorsa, ‘bir şeyler çok yanlıştır‘ diye tweet attı. ”

Aman Tanrım, bu benim! diye düşündü Holmes…

Holmes, Farrar‘ı arayarak Çin CDC‘sinin dizilimi paylaşmasını ve Zhang‘ı ikna etmeye çalışıp çalışmayacağını sordu. Ardından Holmes, Zhang‘ı bir kez daha ikna etmeye çalışarak aradı.

“Gerçekten buna ihtiyacımız var," dedi Zhang‘a, ama Zhang yine direndi.

11 Ocak Cumartesi sabahı Zhang, Şanghay Hongqiao Uluslararası Havalimanı’ndaki pistte bir uçak koltuğunda oturuyordu. Holmes‘tan yeni bir çağrı aldığında yetkilileri virüs hakkında uyarmak için Pekin’e gitmek üzereydi.

“Serbest bırakabilir misin?" diye sordu Holmes, Zhang‘a.

Zhang, “Seni sonra aramam gerek," dedi.

Kabin ekibi, Zhang‘ın cep telefonunda konuştuğunu görmüş ve kapatmasını ikaz ediyordu.

“Onu bana lletmen gerek," dedi Holmes.

Sessizlik…

“Tamam," dedi Zhang kısık bir sesle.

Zhang, laboratuvarındaki bir çalışanı hızlı bir şekilde aradı. Birkaç dakika sonra Holmes, gelen kutusunda ekli bir e-posta gördü.

Hızlı bir hesaplama yaptı ve bir web sitesini yöneten akademisyen Andrew Rambaut‘un evi olan Edinburgh, İskoçya’da zamanın gece yarısından sonra olduğunu fark etti.

O ve Holmes, Zhang bu bilgiyi yayımlarsa diziyi kendi açık sitesinde yayımlamayı kabul etmişti. Gece kuşu olan Rambaut telefonu hemen açtı. Holmes ona dizilimin yolda olduğunu söyledi. Holmes, Zhang‘ın gönderdiği dosyayı okumamıştı bile – hiç zamanı yoktu.

Holmes, “Bir sinek DNA’sı dahi olabilirdi" diyor. “Kontrol bile etmedim.”

Elli iki dakika sonra, 10 Ocak Cuma akşamı Amerika Birleşik Devletleri’nin Doğu Sahili’nde bilgi mevcuttu ve dünyanın dört bir yanındaki bilim insanları, daha sonra SARS olarak tanımlandırılacak olan virüsün dizisini öfkeyle indiriyorlardı. Bir gün sonra, Çin CDC‘si virüsün genetik bilgisini resmen yayımladı ve Holmes büyük bir rahatlama hissetti. Sonunda, dünya kendini yeni virüse karşı savunmaya başlayabilirdi.

Holmes, “Omuzlarımdan bir yük kalktı” diyor.

En azından ilk başta Zhang da aynı derecede heyecanlıydı. Ancak bir gün sonra Çinli yetkililerin baskısı altına girmeye başladı. Ulusun ortaya çıkan virüsü ele almasından dolayı eleştiri almasından ve onların izni olmadan dizilimi serbest bırakmasından mutsuzlardı. Holmes, üst düzey yetkililere Zhang‘ın eyleminin küresel bilim ve sağlığa fayda sağladığını söyleyen e-postalar gönderdi. Çin için harika bir andı. Zhang‘ı cezalandırmayın, diye yetkililere ısrar etti.

Ancak kısa süre sonra Zhang‘ın laboratuvarı “düzeltme” için geçici olarak kapatıldı ve araştırması için gerekli olan fon askıya alındı…

Bu içeriği beğendiyseniz lütfen çevrenizle paylaşınız…