Bir zamanlar İngiltere’nin eczaneleri boğaların penisleri, kurbağaların akciğerleri ve tüberküloza karşı kullanıldığı anlaşılan pudralı Mısır mumyasıyla doluydu. “Büyük Pox” olarak bilinen frengi cıva ile tedavi ediliyordu. “Elementa Medicinae”nin yazarı İskoç doktor John Brown, hastalarına sadece biftek, afyon ve içki verdi. Bugün Covid-19 için kelle paça önerenlerde olduğu gibi birçok insan onun bir dahi olduğunu düşünüyordu…

Aşılar da bu çılgınca deneme yanılma döneminde ortaya çıktı, anlayacağınız umutsuz doktorların hastalarını kurtarmak için hemen hemen her şeyi reçete etmeye istekli olduğu Covid-19 salgınının ilk günlerine çok benziyor…

Peki aşıları farklı kılan nedir?
Birincisi, aslında gayet iyi çalışıyorlar. Covid-19 aşılarının hikayesi, her şeyden çok, tıbbın ürkütücü bir sanattan titiz bir bilime nasıl evrildiği ile ilgilidir.

18. yüzyılda doktorların mücadele ettiği başlıca hastalıklardan biri çiçek hastalığıydı. İnsanlığın periyodik bir belası, bundan muzdarip olacak kadar şanssız olan herkesin üzerinde şekil bozukluğuna neden olan püstüllere neden oldu. En yaygın form, bulaştığı üç kişiden birini öldürdü ve hayatta kalanlardan bazıları kör oldu. Buna bir virüs neden oldu, ancak o zamanlar insanlar virüslerin ne olduğunu bile bilmiyorlardı. Dünya çapında, bunu önlemenin uzun süredir devam eden yöntemi, hafif bir vakası olan bir kişinin kabuklarını öğütmeyi ve daha sonra onu enfiye gibi solumayı veya derideki bir kesiğe sürtmeyi içeriyordu, buna variolasyon denir. Variolasyon yüksek ateş, kızarıklık ve bazen ölüme neden oldu. Elbette, bir kişiyi çiçek hastalığından koruyabilirdi, ancak mecbur kalmadıkça, kimsenin gönüllü olarak maruz kalmak isteyeceği bir şey değildi.

1774’te İngiltere’de, Yetminster köyü gittikçe büyüyen bir çiçek hastalığı salgınıyla karşı karşıyaydı ve tek seçenek variolasyondu. Benjamin Jesty adlı bir çiftçi, eşi, iki erkek çocuğu ve bir kız çocuğu ile köy merkezindeki taş bir evde yaşıyordu. O dönemin pek çok insanı gibi o da mandıracıların çiçek hastalığı salgınlarından genellikle zarar görmeden atlattığını farkındaydı. Jesty‘nin yanında hasta akrabalarına baktıkları halde hastalığa yakalanmayan iki mandıracı vardı. Bununla birlikte, kadınlar daha önce sağdıkları ineklerden ellerinde püstüller oluştuğunu bildirmişti.

Jesty‘nin kendisi, çiçek hastalığıyla yakından ilişkili bir virüsün neden olduğu, sığır çiçeği olarak bilinen bu hafif enfeksiyondan muzdaripti, ancak ailesinde yoktu. Örme işi için kullanılan çorap iğnesini kaptı ve sığır çiçeği hastalığına yakalanmış bir sığır sürüsü bulmak için yola çıktı. Onları yaklaşık 2 mil ötede Elford adında bir adamın merasında buldu. Uysal görünen hayvanlardan birinin altına eğildi ve memesindeki bir yarayı dürttü. Sonra karısına döndü ve iğneyi dirseğinin hemen altına soktu. Kolu şişti ve iyileşmeden önce bir hafta süren ateşi gelişti. Prosedürü, daha iyi olan 2 ve 3 yaşlarındaki iki genç erkek üzerinde bunu tekrarladı. Jesty‘nin ailesi, köylerinden geçen birçok salgına rağmen hastalıktan hiç acı çekmedi. Ve yerel bir cerrah 15 yıl sonra çocukları gerçek çiçek hastalığıyla variolaladığında, tipik semptomların hiçbirini göstermediler…

Başka bir adam Edward Jenner, birkaç yıl sonra tıp camiasını bu kavram etrafında toplayana kadar Jesty‘nin hikayesi sadece folklorik bir olayın parçasıydı. O da, Jesty gibi, sütçü kızların çiçek hastalığından kurtulduğuna dair hikayeler duymuştu ama o, bilimsel yöntemlerin peşinde giden bir doktordu. 1796’da, yerel bir işçinin 8 yaşındaki oğlu da dahil olmak üzere birçok kişide yöntemi denemeye başladı. Bir ineğin memesinden irin elde etmek yerine, önce onu inek çiçeği lezyonları olan genç bir kadının elinden aldı. Böylece hepsinin irin tarafından korunduğu kanıtlandı…

Jenner yöntemin tam olarak nasıl ve neden çalıştığını bilmiyordu, ancak potansiyelini “insanlık için esasen faydalı hale geldiğini" gördü. Bir süre, çocuklar sadece kol kola aşılandılar. Jenner, inek çiçeği irinini bir gönüllünün derisinin altına sokardı ve bir hafta sonra, yeni bir kabarcık patladığında, bir sonraki kişi için onu geri alırdı. Elbette bu sıhhi bir yöntem değildi, daha sonra sifiliz ve hepatit salgınlarına yol açacaktı. Jenner yöntemin başarıları hakkında yazdığında, Latince inek çiçeği anlamına gelen variolae vaccinae tanımını kullandı. Fakat sonunda, terim tüm aşılara atıfta bulunmak için gelişti.

Sonraki iki yüzyıl boyunca, aşı bilimi tuhaf bir şekilde bilim dışı olmakla ünlendi. 20. yüzyılın ortalarında ilaç dünyasında çalışan önlüklü kimyagerler, ibuprofen gibi sentezlenmesi kolay ilaçları oluştururken, aşı uzmanları tuhaf bir türde ve vahşi önsezilere dayanan garip karışımlar üretiyorlardı. Aşılamanın temel fikri, vücudu, bağışıklık sistemimizin tanımayı öğreneceği bir vahşi patojen simülasyonuna maruz bırakmaktı – bu kendi içinde tehlikeli değildi. Kızamık ve kabakulak aşıları tavuk yumurtalarında kültürlendi; bazı grip aşıları, virüslerin soğuk havalarda büyütülmesiyle yapılmıştır; ilk hepatit B aşısı, damar içi uyuşturucu madde kullananların ve hastalığa yakalanmış eşcinsel erkeklerin kanlarının saflaştırılması ve sterilize edilmesiyle yapıldı.

1980’lerde tanıtılan hepatit aşısı Heptavax-B aslında ileriye doğru atılmış büyük bir adımdı çünkü vücuda virüsün sadece bir parçasını, bir virüs proteinini verdi. Bu daha hedefe yönelik olan yaklaşım, insanlara, zayıflamış, ikiye bölünmüş veya başka bir şekilde parçalanmış olsa bile, bütün bir virüsü vermenin getirdiği risklerin ve olumsuzlukların çoğunu ortadan kaldırdı. Ayrıca vücudu, gerçek virüsü nötralize edebilecek daha yüksek sayıda antikor üretmesi ve tehlikeli bir reaksiyona yol açabilecek bağışıklık sistemi tepkilerinin daha azını üretmesi için uyarma avantajına da sahipti.

Heptavax-B’nin piyasaya sürülmesinden birkaç yıl sonra, anahtar protein artık insan kanından izole edilmeyecek, genetiği değiştirilmiş mayada üretilecekti – aşılar için bilimsel bir ilk. Gerçekten de bu, 1970’ler ve 1980’ler boyunca, sonunda modern çağa aşı bilimini getirecek olan, gen dizileme ve ekleme tekniklerinin ilerlemesiydi. Bu devrim, bugün bilim insanlarının Covid-19 aşılarını rekor sürede güvenli bir şekilde geliştirmesini sağlayan şeyin bir parçasıdır. Şu anda onaylanan mRNA ve adenovirüs-vektör aşıları, koronavirüsün sadece haberci spike proteinini yapmak için genetik talimatları içeriyor.

Bu bizi son bir garip yeniliğe getiriyor; bu, genetik talimatların, en azından mRNA biçiminde geldiklerinde, hücre zarlarımızdan gizlice geçmesine izin veren şeydir. Önemli mRNA yeniliklerinden biri ile tanınan Macar biyokimyacı Katalin Karikó, bilimsel kariyerine reaktiflerin kıt olduğu zamanlarda Demir Perde’nin arkasında başladı. Bir keresinde, ilaçları hücre zarlarından geçirebilen lipozomlar olarak bilinen küçük yağ kabarcıkları yapmak için inek beyinlerinden önemli bir bileşen çıkarmak için adım adım 1950’lerden bir tarifi izlemek zorunda kaldı. Bilim insanları aynı şeyi RNA ile yapmayı hayal ettiler, ancak bu molekülün kendisine negatif bir yükü var ve lipit kalıcı olarak pozitif bir yüke sahip olamazdı, aksi durumda hücre zarı onu yok ederdi. 1990’ların sonlarında ve 2000’lerin başında, Moderna ve Pfizer aşılarının dayandığı lipid nanoparçacıkları olarak bilinen küçük, katı küreler oluşturmak üzere RNA ve lipidleri bir araya getirmek için bazı hileler bulmaya başladılar.

Benjamin Jesty‘nin günlerinden bu yana kesinlikle çok yol kat ettik. Ivermektin, hidroksiklorokin veya amcanızın, teyzenizin ya da şarlatanların sosyal medyada lanse ettiği kanıtlanmamış tedavilerin aksine, Covid-19 aşıları büyük olasılıkla milyonlarca insanın hastaneye kaldırılmasını veya ölümünü önledi.

Aşılar onlarca yıllık araştırmanın doruk noktasını temsil ediyorlar ve bilim insanları yaygın olarak kullanılan birçok ilaçtan nasıl ve neden daha iyi çalıştıklarını biliyorlar. Artık karanlık çağlarda yaşamaya devam etmek için bir sebep yok. Gidin aşınızı olun…

Bu içeriği beğendiyseniz lütfen çevrenizle paylaşınız…