15:19:52

İnsanlar neden COVID pandemisi anılarını unutuyor olabilir?..
Uzmanlar, unutmamıza neden olan şeyin sadece geçen zaman olmadığını söylüyor…

Devletler açılmaya devam ettikçe ve daha az kısıtlama ve hafifletme önlemi yürürlükte kaldıkça, COVID-19 pandemisinin ilk günlerini hayal etmek zor. Üç yıl önce işyerleri ve okullar kapandığında, işletmeler kepenk indirdiğinde ve evde kalma emirleri yürürlüğe girdiğinde ve hatta iki yıl önce aşılar yayılmaya başladığında ve insanlar tekrar hareket etmeye başladığında çok şey değişti.

COVID-19’un daha endemik olduğu yeni bir evreye girerken, bu anıların çoğu zamanın geçmesi ve beynimizin ne kadarını tutabileceğinin kısıtlanmasıyla kaybolacak, ancak uzmanlar bundan daha fazlası olduğunu söylüyor.

Açıklamalarda bulunan sinirbilimciler ve psikiyatristler, son üç yıldır yaşadığımız travmadan kendimizi korumak için bazı anıları unutmaya da çalışabileceğimizi söylüyor.

Ayrıca, aşılara ve takviyelere erişim kolaylaştıkça, hastaneye yatış ve ölüm sayısı azaldıkça, bazı günler de binlerce kişinin virüsten öldüğü bir zamanı unutabiliriz.

Duke Üniversitesi’nde psikoloji ve nörobilim profesörü olan Dr. Kevin LaBar basına verdiği demeçte, “Beyin, önemli şeyler olduğunda bu olay sınırlarını yaratır ve bu nedenle, insanlar COVID’in başlangıcı ile COVID sonrası bir tür aşama olarak gördükleri zaman arasına bir sınır koydukları için gerçekleşen bazı doğal unutmalar olabilir" dedi.

“Ve artık aynı görsel hatırlatıcılara sahip değiliz – maskeleme veya sosyal mesafe veya her zaman Zoom’da olmak gibi şeyler – bu yüzden beynin olayları bölümlere ayırmasının doğal bir yolu var" diye ekledi.

Anılar nasıl oluşur?
Beynin farklı bölümlerinin farklı görev ve sorumlulukları vardır ve insanlar çeşitli deneyimler yaşadıkça, hipokampus ve korteks bu deneyimlere dayalı anıların oluşturulmasında rol oynar.

Virginia Tech Nörobilim Okulu‘nda doçent ve müdür yardımcısı olan Dr. Sarah Clinton verdiği demeçte, “Her türlü durumda, yeni bilgiler öğrenirken, bu bilgiler korteksimizden geçer" dedi. “Bilgiye dikkat eden şey korteksimizdir. Hipokampüse aktarılır ve burada bir nevi sıralanır ve dosyalanır."

Zaman içinde hipokampus hafızayı dosyalar ve Clinton bunu bir kitabı rafa kaldırmaya benzetiyor.

Clinton, hipokampüsün daha sonra hatırlamaya da yardımcı olacağını, “bu bilgiyi bulmaya, raftan çekmeye ve sonra onu gerçekten kullanabileceğinizi" söylüyor.

Kendimizi travmadan korumak
Pandemi süresince insanlar sevdikleri birini COVID-19 nedeniyle kaybetmek, ön saflarda sağlık çalışanı olarak ağır hastaları tedavi etmek ya da bir iş veya gelir kaynağını kaybetmek gibi çeşitli travmatik olaylar yaşadı.

Araştırmalar, pandeminin anksiyete, depresyon, psikoz, yalnızlık ve diğer ruh sağlığı sorunları oranlarında artışa yol açtığını göstermiştir.

Bir kişi travmatik bir olaya maruz kaldığında, anıların bastırılmasının iki yolu vardır. Bazı insanlar yaşananların bir kısmını ya da çoğunu unutmak için anıyı gömebilirken, diğerleri sadece anının kendilerine geri gelmesini engelleyecek yollar üzerinde çabalar.

Louis’deki Washington Üniversitesi Tıp Fakültesi‘nde psikiyatri bölümünde klinik vaka yöneticisi olan Jennifer Holzhauer verdiği demeçte, “Çoğu insan için, bir travma yaşadığımızda, aslında hafıza oldukça etkili bir şekilde bastırılır" dedi. “Ve aslında, en yaygın semptomlarımız bunu unutamamamızdır. Aslında çoğumuz bu anılara sahip olmak istemeyiz, biz bunlara müdahaleci düşünceler diyoruz."

“Dolayısıyla buna verilen çok yaygın bir tepki, bize olanları hatırlatacak, bu anıların tekrar geri gelmesine neden olacak her şeyden kaçınmaya çalışmaktır. Çoğu zaman insanlar bu anıyı bastırmaya çalışacaktır."

Holzhauer, insanların travmatik anıları unutmasının mutlaka kötü bir şey olmadığını, ancak bunu yapmanın sağlıksız yollarına karşı sağlıklı yolları olduğunu söyledi.

Sağlıksız yöntemler arasında madde bağımlılığı, kumar, aşırı yeme ve cinsel aktivitenin artması sayılabilir. Öte yandan sağlıklı yöntemler arasında egzersiz yapmak, doğayla bağ kurmak ve kendimizi güvende hissetmemizi sağlayan arkadaşlarımız ve ailemizle vakit geçirmek sayılabilir.

Günlük yaşamın monotonluğu
Bazılarının özellikle ilk günlerdeki pandemi anılarını unutmasının bir başka nedeni de günlük yaşamın monotonluğu olabilir.

2020’de işler ve okullar uzaklaştıkça ve insanlar ne kadar seyahat ettiklerini sınırladıkça, günlük rutinler benzer hale geldi.

Ayrıca, manzarada da bir değişiklik olmadı. Uzmanlar, insanların evlerinin ofis olarak kullandıkları bölümünde arkadaşlarıyla Zoom buluşmaları gerçekleştirdiklerini ve bunun da etkinlikleri ayırt edilemez hale getirdiğini söylüyor.

LaBar, “Hafızalar yeni bilgiler olduğunda güncellenir" dedi. “Dolayısıyla, insanlar pandemi sırasında günlük faaliyetlerinin çok benzer olduğunu hissettiyse, o zaman bu zaman dilimi hafızada neredeyse tek bir olay gibi, birçok farklı olayın gerçekleşmesi yerine tek bir genişletilmiş olayda ele alınacaktır."

Clinton da aynı fikirde ve insanlar yeni deneyimler yaşamadığı için bunun beynimizin yapısını ve dolayısıyla anı oluşturma yeteneğini etkilemiş olabileceğini söyledi.

“Beyin hücrelerimiz çevreye karşı çok hassastır" dedi. “Yüksek düzeyde stres nöronların küçülmesine neden olabilir. Çoğu zaman, meşgul olduğumuzda, öğrendiğimizde ve yeni bir ortama maruz kaldığımızda, bu aslında bir tür ters etkiye sahiptir, hücrelerin büyümesini teşvik eder ve yardımcı olur."

LaBar, bu yeni endemik aşamaya geçilmesiyle birlikte insanların daha benzersiz deneyimler yaşamasının, yeni anıların oluşmasına yardımcı olacağını da sözlerine ekledi.

COVID’in aşılardan önce ne kadar tehlikeli olduğunu unutmak
Bulaşıcı hastalık uzmanları, son üç yıldır hayatlarımızın altüst olmasının ardından bir pandemi yorgunluğu yaşandığını ve bu nedenle de yola devam etme hevesi olduğunu söylüyor.

Ancak insanlar, aşılar ve takviyeler kolaylıkla bulunabilir ve erişilebilir hale gelmeden önce pandeminin ilk birkaç yılının ne kadar ölümcül olduğunu da unutuyor olabilir.

Örneğin, bu çoğu ülkenin bir dalga yaşamadığı ilk kış.

ABD Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezlerinin verilerine göre, 2020-21’in ilk kış dalgası sırasında, haftalık vaka sayısı 13 Ocak 2021 haftasında 1.714.256’ya, haftalık ölüm sayısı ise 23.378’e ulaştı.

Karşılaştırmak gerekirse, CDC‘ye göre 2022-23 kışında en yüksek haftalık vaka sayısı 472.601 ile 7 Aralık 2022 haftasında görülürken, haftalık ölümler 4.448 ile 11 Ocak 2023 haftasında zirveye ulaşmıştır.

Bu durum aşıyla önlenebilir diğer birçok hastalıkla benzerlik göstermektedir. Örneğin, kızamık aşısı Amerika Birleşik Devletleri’nde piyasaya sürülmeden önce, her yıl 400 ila 500 çocuk kızamık ve komplikasyonlarından ölüyordu.

Ancak aşılar sayesinde ölümler artık çok daha az olduğu için, insanlar aşıların bu hastalıkların tehlikeli olmasını engellediğini fark etmek yerine, kızamık ve diğer hastalıkların tehlikeli olmadığı gibi yanlış bir kanıya sahipler.

Harvard T.H. Chan Halk Sağlığı Okulu‘nda epidemiyoloji profesörü olan Dr. Bill Hanage verdiği demeçte, “Bu, aşı yaptırabileceğinizi ve insanların bir şeyin ne kadar kötü olabileceğini unutabileceğini gösteriyor" dedi. “Yani insanlar, haberlerde çok fazla yer almadığı için, eskisi kadar kötü olmadığı için yollarına devam etme eğilimindeler."

Geride kimler kalıyor
Pandemiyi unutma ya da unutmaya çalışma sürecinde, asla unutamayabilecek bazı insanlar var.

Sevdiklerini kaybedenler ya da kendileri ciddi şekilde COVID-19 hastası olanlar, her zaman pandeminin hatıralarıyla yaşamak zorunda kalabilirler.

Bir de uzun süreli COVID yaşayanlar, yani ilk kez enfekte olduktan sonra üç ay veya daha uzun süren COVID semptomları devam edenler var.

Bu kişilerden biri de Mart 2020’de COVID-19’a yakalanan New York’tan 40 yaşındaki David Speal. Nefes alma güçlüğü ve sürekli yüksek kalp atış hızı ile uğraştıktan sonra kendisine uzun COVID teşhisi kondu.

Speal o zamandan bu yana önemli ölçüde iyileşmiş olsa da, üç yıl önce hastanede olduğu ve ciddi şekilde hasta olduğu anıları ve kendisinden geriye kalanlar hâlâ zihninde çok canlı.

Speal, “Bir anlamda hayatımıza devam etmekte sorun yok, çünkü devam etmek zorundayız ve ben de ilerleyebildim," dedi. “Ama bu çok ciddi bir şey… ve öylece geçiştirebileceğiniz ve ‘Ah, bu bizi hiçbir şekilde etkilemedi’ diyebileceğiniz bir şey değil."

Sözlerine şöyle devam etti: “Bundan önce olduğum kişi olmayabilirim ve bunu bir dereceye kadar kabul ettim. Ve bu bizim de kabullenmeye başlamamız gereken bir şey."

Speal‘in doktorlarından biri olan New York Mount Sinai‘de kardiyolog olan Dr. Ruwanthi Titano, günlük aktivitelerini yerine getirme becerilerini yeniden kazanmaya çalışan milyonlarca uzun COVID hastasını unutmamanın önemli olduğunu söyledi.

Verdiği demeçte, “Etkilenen hastaların büyük bir kısmı temelde hayatlarının baharında, genç veya orta yaşlı, hâlâ çalışmakta olan kişiler" dedi. “Bunlar, ‘Tamam, geri kalan herkes hayatına devam ediyor ve iyi şanslar’ diyebileceğimiz insanlar."

“Haberlerde ve hatta hizmet sağlayıcılar arasında çok fazla yorgunluk olsa da, insan nüfusunun hâlâ yardıma ihtiyacı olan gerçekten önemli bir kısmı var."

Bu içeriği beğendiyseniz lütfen çevrenizle paylaşınız…